'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਨ

'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ​

'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਦਾ ਅਰਥ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ 'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਹਿਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਮਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਲਈ, ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ।​

ਜੀਵਨ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 1621 ਨੂੰ ਹੋਇਆ।​

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਬਚਾਉ ਲਈ, ਉਹਦੇ ਮਸਲਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਜਬਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਕੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ।​

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ (Chandni Chowk In Delhi)’ ਚ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।​

ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਮਰ-ਮਿਟਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।​

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (Bani Sri Guru Granth Sahib Ji) ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ।​

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਸੁਭੇ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।​

ਸਮਾਜ ਤੇ ਅਸਰ
'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਏਕਤਾ, ਅਹਿੰਸਾ, ਦਇਆ ਅਤੇ ਅਮਨ ਦੇ ਪੈਗਾਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।​

2025 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 350ਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।​

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਚੇਰੇ ਸੰਸਕਾਰਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ 'ਚਾਦਰ' ਥਾਪੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਦਾਂ ਰਹੇਗੀ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਮਨੁੱਖਤਾ, ਅਤੇ ਆਤਮਿਕਤਾ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।​

ਮੁੱਖ ਉਪਦੇਸ਼

ਤਿਆਗ, ਵੈਰਾਗ, ਸੰਤੋਖ: ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵਿਹਾਰਕ ਜੀਵਨ, ਵਾਲ਼ੇ ਸੰਤੋਖ ਅਤੇ ਵੈਰਾਗ ਦੀ ਸਿਖਿਆ—ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿਣਾ।​

ਨਿਰਭਉ ਅਤੇ ਨਿਰਵੈਰ: ਦਰ, ਨਿੰਦਿਆ-ਉਸਤਤ, ਮਾਨ-ਅਪਮਾਨ, ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਸਮਾਨ ਮੰਨਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ: "ਉਸਤਤਿ ਨਿੰਦਿਆ ਨਾਹਿ ਜਿਹਿ, ਕੰਚਨ ਲੋਹ ਸਮਾਨ"।​

ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਅੰਗਿ: ਧਨ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੁਲ-ਚੁਕ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ, ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਸਾਰੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ।​

ਛਿਣਭੰਗਰਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ: ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਇਕ ਪਲ ਦੀ ਛਾਂ ਵਾਂਗ—ਸਭ ਦੁਨਿਆਵੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਫੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ।​

ਅਹਿਮਸਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ: ਜੁਲਮ, ਅਨਿਆਇਤ ਅਤੇ ਧਰਮਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰਾਖੀ—ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਲਮ, ਜਨ, ਧਰਮ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ।​

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਸ਼ਬਦ, ਪਦ ਤੇ ਸਲੋਕ: ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 15 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ 59 ਸ਼ਬਦ, 139 ਪਦ ਅਤੇ 57 ਸਲੋਕ ਰਚੇ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ।​

ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ ਨੌਵਾਂ: ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ—ਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਤਮ ਹਿੱਸਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉੱਚੀ ਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪੱਖ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।​

ਵੈਰਾਗ ਅਤੇ ਭਗਤੀ: ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵੈਰਾਗ ਅਤੇ ਭਗਤੀ—ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮਕ ਰਾਹ ਤੇ ਨਿਰਲੇਪ ਜੀਵਨ ਵਧੀਆ ਹੈ।​

ਮੁੱਖ ਰਾਗ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ: ਸੋਰਠ, ਧਨਾਸਰੀ, ਜੈਤਸਰੀ, ਟੋਡੀ ਆਦਿ ਵਿਚਲੇ ਬਾਣੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ।​

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਆਤਮਿਕਤਾ, ਨਿਰਭਉਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਮੂਲ ਮਾਪਦੰਡ ਹੈ।

ਵਿਆਹ:- ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਭਾਈ ਲਾਲ ਚੰਦ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ (Mother Gujri ji) ਨਾਲ 1634 ਨੂੰ ਹੋਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ 32 ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਅਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ 5 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਅਸਥਾਨ ਉਪਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਿਲੇ। ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਪਿ੍ਰੰਸੀਪਲ ਸਤਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਦੇ ਪੁੰਜ ਤੇ ਮਨ ਨੀਵਾਂ ਤੇ ਮਤ ਉਚੀ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਮੁਤਾਬਕ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਬੈਠਦੇ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨੀਵੀਆਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ। ਇਕ ਵਾਰ ਦਰਬਾਰ ਅੰਦਰ ਬੈਠੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (Sri Guru Hargobind Sahib Ji) ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ, ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਲਾਲ, ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅੱਖਾਂ ਨੀਵੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾ ਅੱਗੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (Sri Guru Tegh Bahadur Sahib Ji) ਨੇ ਉਤਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਔਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨੇਤਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੇ ਜਾਂਦੇ।

ਗੁਰਗੱਦੀ ਉੱਪਰ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਣਾ: ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Sri Guru Harkrishan Ji) ਨੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਸਮੇਂ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ’ ਕਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਵਪਾਰੀ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ ਦਾ ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਡੁੱਬਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ 500 ਮੋਹਰਾਂ ਭੇਟ ਕਰੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ (Lakhi Shah Lubana Baba Bakala) ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚਿਆਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ 22 ਮੰਜੀਆਂ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਵੇਖੇ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ ਨੇ ਹਰ ਇਕ ਅੱਗੇ 2-2 ਮੋਹਰਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਮੋਹਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ ‘ਗੁਰੂ ਲਾਧੋ ਰੇ ਗੁਰੂ ਲਾਧੋ’ (‘Guru Ladho Re Guru Ladho’) ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧੀਰ ਮੱਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਸੰਤਾਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਸਹਿਣਾ ਪਿਆ।